تعریف نرخ برابری ارز

انواع مختلفی از نرخ های تبدیل وجود دارند که به اختصار عبارتند از: نرخ تبدیل شناور (Free floating) و ارزهای محدودشده (Restricted currencies) و ارزهای قفل‌شده (Currency Peg).

ارزش واقعی دلار

اقتصاد هر کشوری ریسک‌های سیستماتیک و غیرسیستماتیک متعددی دارد که پایه و اساس تعیین سیاست‌های اقتصادی آن کشور خواهند بود. تقریباً یک سال است که با روی کار آمدن رئیس‌جمهور آمریکا ‌ریسک سیستماتیک دیگری نیز به خصوص بر اقتصاد کشور حاکم شده است که صحبت‌های اخیر وی در خصوص برجام بخش اعظم اخبار روزانه را به خود اختصاص می‌دهد.

اقتصاد هر کشوری ریسک‌های سیستماتیک و غیرسیستماتیک متعددی دارد که پایه و اساس تعیین سیاست‌های اقتصادی آن کشور خواهند بود. تقریباً یک سال است که با روی کار آمدن رئیس‌جمهور آمریکا ‌ریسک سیستماتیک دیگری نیز به خصوص بر اقتصاد کشور حاکم شده است که صحبت‌های اخیر وی در خصوص برجام بخش اعظم اخبار روزانه را به خود اختصاص می‌دهد. در این میان یکی از مواردی که مورد توجه فعالان بازار و سرمایه‌گذاران است وضعیت آینده بازار ارز و قیمت تعادلی آن است. از یک‌سو برخی بر این باورند که دلار در حال حاضر در سطح تعادلی خود معامله می‌شود، بدین معنی که ارزش دلار با عرضه و تقاضا درست قیمت‌گذاری شده است. از سوی دیگر برخی معتقدند نرخ ارز به دلیل سیاست‌های اقتصادی دولت در محدوده معین حفظ شده و ارزش واقعی آن بیشتر است. از این‌رو در انتظار یک شوک اقتصادی و سیاسی هستند تا حباب منفی آن از بین رفته و ارزش دلار به سطح واقعی خود نزدیک شود.

در واقع روش‌های متفاوتی برای محاسبه ارزش واقعی برابری ارزهای مختلف وجود دارد. اکثر این ‌روش‌ها به نوعی تعریف نرخ برابری ارز برگرفته از مفهوم شاخص برابری قدرت خرید (Purchasing Power Parity) یا ترکیب این ‌روش با سایر شیوه‌های تحلیلی و محاسباتی است. در PPP به روش مطلق، نسبت هزینه‌های دو سبد کالای یکسان در دو کشور بر حسب پول‌های ملی و با لحاظ کردن وزن‌های هزینه محاسبه‌ شده که این نسبت معرف ارزش برابری آن دو واحد پولی خواهد بود، البته باید توجه داشت قیمت‌های واقعی مبادلاتی ارز در بازار به علت شرایط خاص عرضه و تقاضا یا دخالت‌ها و کنترل‌های دولتی می‌تواند بیشتر یا کمتر از این شاخص باشد.

درباره تعیین ارزش واقعی برابری دلار و ریال، عوامل متعددی باعث می‌شود تا محاسبه شاخص PPP برای این دو واحد پولی با دشواری روبه‌رو شود که از جمله آنها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

برای محاسبه این نرخ برابری ارز، نیاز به محصولات همانندی داریم که برای تمام کشورهای تحت مقایسه مورد استفاده عام داشته باشد. انتخاب این فهرست از محصولات مشکل‌ترین و بحث‌برانگیزترین موضوع در ساختار PPP است. انتخاب محصول یکسان به این جهت مهم است که در واقع PPP تفاوت‌های سطح قیمت را اندازه می‌گیرد و تفاوت‌های موجود در کیفیت محصول در نظر گرفته نمی‌شود.

مورد بعد این است که مطمئن باشیم واحد قیمت‌گذاری کالاها یا خدمات در تمام کشورهای مورد بررسی یکسان است. تهیه این فهرست نیز کار مشکلی است که بستگی به همگنی اقتصادی و مصرفی گروه کشورهای تحت مقایسه دارد. زیرا این امکان وجود دارد که محصولاتی که در فهرست تهیه شده، نماینده خوبی از اقلام مصرف‌شده در این کشور نباشد که این امر باعث ایجاد اریبی در مقایسه‌ها شود. زیرا ممکن است کالای نوع A در هر دو کشور استفاده شود، اما ممکن است در یک کشور به عنوان یک کالای لوکس و در دیگری به عنوان کالای ضروری مورد استفاده قرار گیرد.

از این‌رو به علت وجود ساختارهای اقتصادی، مالی، تجاری و قانونی متفاوت در کشورهای ایران و ایالات‌ متحده آمریکا و همچنین نبود همانندی کافی در اکثر سبدهای اقلام انتخابی مورد استفاده در دو کشور، نتایج این گزارش در دنیای واقعی قطعیت نخواهد داشت. همچنین متغیرهای مختلفی می‌تواند در یک محدوده زمانی بر کشور حاکم باشد که ارزش ارز را تحت تاثیر خود قرار می‌دهند. از جمله این متغیرها می‌توان به جنگ، میزان بهره‌وری و رشد اقتصادی آن کشور اشاره کرد که در نتیجه آنها نرخی را که برای تسعیر ارزها در طول زمان استفاده می‌شود متغیر خواهد کرد. در همین راستا برخی از تحلیلگران به درستی پیشنهاد می‌کنند مقایسه ریال با ارز کشورهایی که مبادلات بیشتری با ایران دارند ارجحیت دارد. با بیان نارسایی‌های گزارش حاضر، تاکید می‌شود گزارش پیش‌ رو نتیجه یک تحلیل آماری و مبتنی بر اعداد است که ممکن است با مبالغ واقعی انحراف داشته باشد.

انتخاب سال پایه

شاخص بهای کالا و خدمات مصرفی از سال 1315 تاکنون از سوی بانک مرکزی محاسبه و منتشر می‌شود و در طول زمان با توجه به تغییر سال پایه، دستخوش تغییرات متفاوتی بوده است. طی سال‌های گذشته، به ترتیب سال‌های 1315، 1338، 1348، 1353، 1361، 1369، 1376، 1383، 1390 و 1395 در محاسبات متغیرهای اقتصادی به عنوان سال پایه در نظر گرفته شده‌اند1. این در حالی است که اخیراً با توجه به رشد قیمت نان و قیمت حامل‌های انرژی در چند سال اخیر، سال 1395 به عنوان سال پایه و مبنای محاسبات قرار گرفت.

تعیین اینکه دلار در چه سالی به نرخ واقعی خود نزدیک بوده است مبهم است، به طوری که برای تایید آن باید دلار سال‌های قبل را نیز بر مبنای یک سال پایه دیگر تخمین زد و از این‌رو تعیین دلار واقعی و در نتیجه سال پایه واقعی به نظر کاملاً ذهنی است. اما با توجه به مواردی که در قسمت قبل به آنها اشاره شد در این گزارش سال پایه خاصی انتخاب نشده، بلکه 38 سال گذشته (از سال 1357 تا 1395)، هر سال به عنوان سال پایه فرض شده و نرخ تورم بر اساس آن سال پایه مفروض برآورد شده است، و نهایتاً نتیجه برآورد قیمت دلار به ازای هر کدام از سال‌ها در جداول پیش‌رو ارائه شده است.

نرخ تورم

مساله دیگری که در محاسبات در نظر گرفته می‌شود، نرخ تورم سالانه ایران و آمریکاست. برای استخراج نرخ تورم سالانه ایالات‌ متحده از آمارهای تورم رسمی اعلام‌شده (سایت U.S Inflation Calculator) استفاده شده است. در رابطه با تغییرات تورمی در ایران در بسیاری از سال‌های مورد بررسی، به دلایل مختلف سیاسی، اجتماعی و اقتصادی شاخص تورم اعلام‌شده از سوی بانک مرکزی در بسیاری از مواقع دقیق نبوده است. در این میان به علت در دسترس نبودن اطلاعات کامل کالاها و خدمات مصرفی، اطلاعات هزینه‌های خانوار و وزن‌های هزینه برای کلیه سال‌های مورد بحث، امکان تجدید محاسبه نرخ تورم برای تک‌تک سال‌های مذکور دشوار خواهد بود. از این‌رو در محاسبات، علاوه بر تورم اعلام‌شده از مراجع رسمی، رشد حداقل حقوق و دستمزد اعلام‌شده از سوی وزارت کار (که دربرگیرنده تغییرات تورمی است) نیز استفاده شده است. با اینکه افزایش حقوق خود تابعی از تورم کشور است، با این حال سابقه تاریخی (از سال 1369 تا 1396) نشان می‌دهد روند افزایش حقوق در اغلب سال‌ها نسبت به تورم همیشه با حفظ شکاف رو به پایین افزایش داده شده است. این در حالی است که به طور منطقی نرخ افزایش حقوق برای حفظ قدرت خرید مردم بوده و از این‌رو حداکثر به اندازه نرخ تورم سالانه باید تعریف نرخ برابری ارز رشد کند. جدول زیر اختلاف رشد حقوق سالانه و تورم رسمی کشور را نشان می‌دهد.

آمارها نشان می‌دهد میزان حداقل حقوق با رشدی معادل 309 برابر، از 30 هزار ریال در سال 1369 (پس از پایان جنگ تحمیلی) به 9.299.310 ریال در سال 1396 افزایش پیدا کرده است. شاید در نگاه اول این میزان رشد این دیدگاه را به وجود آورد که سطح زندگی مردم طی این سال‌ها افزایش یافته است، اما باید به این نکته توجه کرد که در اواخر 30 سال گذشته کیفیت زندگی مردم تغییر کرده و بهتر شده است. بدین معنی که اقلام غیرضروری و لوکس به سبد مصرفی خانوار اضافه شده که قدرت خرید آنها را تحت تاثیر خود قرار داده است. بدین ترتیب طی سال‌های 1390 تا به الان شاهد کاهش رشد حقوق نسبت به تورم سالانه کشور بودیم که باعث شده قدرت خرید مردم نسبت به سال‌های قبل از سال 90 کمتر شود. در مجموع هر چند شاخص حداقل حقوق معیار دقیقی از تغییرات تورمی نیست اما با فرض اینکه حداقل حقوق سالانه نتوانسته قدرت خرید مردم را در سطح سنوات قبل نیز حفظ کند، به نظر می‌رسد می‌توان برای برآورد قیمتی دلار از آن استفاده کرد.

برآورد ارزش دلار

جدول زیر ارزش دلار را بر اساس سال‌های پایه متفاوت از سال 1357 تا 1395 نشان می‌دهد.

همان‌طور که مشاهده می‌شود، ارقام برآورد‌شده از طریق تورم حداقل حقوق پایه، نوسان بیشتری در برآورد ارزش دلار (در سال‌های مختلف مفروض) دارد. به طوری که حداقل سطح قیمت دلار 30 هزار ریال و حداکثر 260 هزار ریال برآورد شده است.

در کنار آن متوسط ارزش دلار برآورد‌شده طی پنج سال گذشته (بر اساس سال پایه 1390) از طریق تورم رسمی کشور حدود 40 هزار ریال و از طریق تورم حداقل حقوق پایه به طور متوسط حدود 44 هزار ریال برآورد شده است. در ادامه میزان انحراف استاندارد برای سال‌هایی که سال پایه یکسانی داشته‌اند محاسبه شده است. به عنوان مثال سال 1361 به مدت هشت سال به عنوان سال پایه مدنظر قرار گرفته که انحراف معیار استاندارد سال‌های مذکور محاسبه شده است. پس از آن سال 1369 به مدت هفت سال به عنوان سال پایه مدنظر قرار گرفته که شاخص انحراف استاندارد برای این مدت محاسبه شده است. نتایج محاسبات در نمودار یک نشان داده شده است. همان‌طور که مشاهده می‌شود انحراف استاندارد برای پنج سال گذشته به 5.200 ریال رسیده است.

جمع‌بندی

طبق اطلاعات آماری ارائه‌شده، بازه قیمتی 40 هزار ریال تا 44 هزار ریال (متوسط 10ساله منتهی به 1395‌) برای ارزش ریالی دلار برآورد شده است. در این میان سطوح قیمتی 60 هزار ریال و 100 هزار ریال نیز در میان ضرایب آماری مشاهده می‌شود که البته عوامل متعددی وجود دارند که می‌تواند مانع رسیدن قیمت حال حاضر دلار به این سطوح شود. بانک مرکزی ایران خط مشی تثبیت یا تغییر قیمت دلار به دور از هیجان‌های سفته‌بازی را دارد. یکی دیگر از عوامل موثر، سیاست‌های دولت‌های مختلف برای تعیین نرخ ارز است که از جمله عوامل مهم در تعیین نرخ ارز است. البته صنایع فعال کشور در حال حاضر ضعیف بوده و قدرت تحمل این شوک قیمتی را نیز نخواهند داشت. بدین ترتیب افزایش شتابی دلار به سطوح ذکر‌شده به ضرر جامعه تمام خواهد شد. با توجه به تمامی موارد ذکر‌شده در نتیجه رسیدن قیمت دلار به سطح قیمتی مذکور طی چند سال آینده نیز بعید به نظر می‌رسد. مگر اینکه شرایط تحریمی شدیدی همانند سال 91 بر کشور حاکم شود و درآمدهای ارزی کاهش پیدا کند که در این صورت می‌توان رشد شدید نرخ ارز را انتظار داشت.

با این حال عوامل متعددی افزایش قیمت دلار را تایید می‌کنند. از جمله آنها می‌توان به مسافرت‌های خارجی به واسطه نزدیک شدن به اربعین، پایان سال میلادی، و نیز پیش‌بینی‌ها در خصوص تلاش برای تک‌نرخی شدن ارز، سیاست‌های هیجانی دولت آمریکا و امثالهم اشاره کرد که در راستای افزایش سطح قیمت دلار خواهد بود. از این‌رو می‌توان انتظار داشت در نیمه دوم سال جاری افزایش قیمت دلار در بالای سطح 40 هزار ریال تثبیت شود.

علاوه بر دلایلی که در قسمت بالا بیان شد، باید این نکته را نیز مورد توجه قرار داد که دولت وقت کشور، تورم را یکی از مهم‌ترین دستاوردهای خود می‌داند و تقریباً دور از ذهن است که سقف قیمتی نرخ ارز را باز بگذارد. البته با وجود اینکه تورم علت رشد دلار است اما در کوتاه‌مدت افزایش نرخ دلار نیز رشد تورم را در پی خواهد داشت.

شاخص بیگ مک چیست؟

برای بسیاری از مردم درک مفاهیم پیچیده اقتصادی دشوار است و قرار نیست که همه اقتصاددان باشند. برای همین در مواردی اقتصاددان ها شاخص هایی تعریف می کنند که مفاهیم پیچیده را ساده کند. شاخص بیگ مک یا معیار همبرگر یکی از این شاخص های غیررسمی اما جالب توجه است. شاخص بیگ مک در واقع برای سنجش قدرت خرید استفاده می شود و به هیچ نوع محاسبات پیچیده نیاز ندارد، در حالی که اطلاعات شگفت آوری را در اختیار ما می گذارد. اما شاخص بیگمک چیست و به چه دردی می خورد؟

شاخص بیگ مک بی اندازه ساده و قابل درک است. اگر در یک کشور هر بیگ مک ۳ دلار باشد و در کشوری دیگر ۶ دلار، یعنی در کشور دوم به طور متوسط هزینه ها دو برابر کشور اول است. عدد حاصل از اندازه گیری دقیق «شاخص قیمت مصرف کننده » یا همان CPI اختلاف بسیار اندکی با شاخص بیگ مک دارد.

تعریف شاخص بیگ مک Big Mac شاخص بیگ مک، به انگلیسی( Big Mac Index) : راهی است غیررسمی برای سنجش برابری قدرت خرید دو واحد پول که از طریق آن می توان به نرخ برابری واحد پول در بازار کشورهای مختلف دست یافت. این شاخص بر مبنای برابری قدرت خرید عمل می کند. یکی از روش های معمول برای توضیح برابری قدرت خرید شاخص بیگ مک است، ساندویچ شرکت مک دونالد در حدود ۱۲۰ کشور تولید می شوند. این شاخص در سال ۱۹۸۶ (میلادی) توسط اکونومیست برای اندازه گیری نرخ برابری ارزهامعرفی شد.

تعریف شاخص بیگ مک Big Mac شاخص بیگ مک، به انگلیسی( Big Mac Index) : راهی است غیررسمی برای سنجش برابری قدرت خرید دو واحد پول که از طریق آن می توان به نرخ برابری واحد پول در بازار کشورهای مختلف دست یافت. این شاخص بر مبنای برابری قدرت خرید عمل می کند. یکی از روش های معمول برای توضیح برابری قدرت خرید شاخص بیگ مک است، ساندویچ شرکت مک دونالد در حدود ۱۲۰ کشور تولید می شوند. این شاخص در سال ۱۹۸۶ (میلادی) توسط اکونومیست برای اندازه گیری نرخ برابری ارزهامعرفی شد.

در این شاخص با عطف به اینکه قیمت یک ساندویچ در هر کشور چند دلار است و افراد برای خرید جنس مشابه چقدر می پردازند نرخ برابری را می سنجد حتما میدانید که بیگ مک یکی از ساندویچ های بزرگ و محبوب، همبرگری است که در فروشگاههای مک دونالد در سراسر دنیا سرو می شود. هرچند ممکن است در کشورهای مختلف ترکیب آن اندکی تفاوت داشته باشد.

تصور کنید یک آمریکایی ۵۰ دلار در جیبش می گذارد تا یک روز در تهران بگردد. او با این پول در کشور خودش خیلی نمی تواند خوش بگذارند. اما با تبدیل این پول به ریال یک روز لوکس و رویایی را تجربه می کند، برعکس این اتفاق هم می افتد. برای ما خرج کردن ۵۰۰ هزار تومان در یک روز چندان مقرون به صرفه نیست. اما با این مقدار پول نمی توانیم به تفرج در برلین بپردازیم. به بیان دیگر یک آمریکایی معمولی در تهران احساس می کند پولدار است و یک ایرانی معمولی در کالیفرنیا احساس تنگ دستی خواهد کرد.

تفاوت احساس این دو فرد، به تفاوت در قدرت خرید (purchasing power) آنها مربوط می شود. مهم است که ما سنجه ای برای تبدیل قدرت خرید در دو کشور داشته باشیم تا بتوانیم درکی از مخارج روزانه و یا درخواست حقوق در یک کشور خارجی به دست بیاوریم مثلا اگر ک سی به شما پیشنهاد کند که با حقوق ۱۰۰۰ دلار در ماه در سوئیس مشغول به کار شوید، ممکن است فکر کنید که با درآمد ۱۵ میلیون در ماه وضعتان بهتر می شود. اما با این پول به س ختی می توانید در سوئیس دوام بیاورید. پس قبل از تصمیم گیری لازم است حسابی در مورد اقتصاد سوئیس تحقیق کنید. یک گزینه بسیار ساده تر بررسی شاخص بیگ مک است.

فرض کنید هر دلار ۳۰ هزار تومان باشد. آیا یک گوشی موبایل هزار دلاری برای آمریکایی ها گران است؟ این که بگویید یک گوشی ۱۰۰۰ دلاری ۳۰ میلیون تومان ارزش دارد و خیلی گران است، درک درستی به شما نمی دهد. دستمزدها و مخارج روزانه آمریکایی ها و وضعیت عمومی اقتصاد آمریکا کاملا با ما متفاوت است. پس برای پیدا کردن پاسخ به شاخص بیگ مک مراجعه می کنیم البته توجه کنید که ما در ایران بیگ مک نداریم و این کار را سخت می کند. یکی از خوبی های شاخص بیگ مک این است که کمپانی مک دونالد برای قیمت گذاری ساندویچ هایش محاسبات پیچیدگی اقتصادی را لحاظ می کند و قیمت نهایی بر اساس قدرت خرید تعیین می شود. اما می توانیم قیمت شبیه ترین ساندویچ به بیگ مک را ملاک محاسبه قرار دهیم.

یک برگر دوبل در تهران که مشابه بیگ مک در آمریکا می باشد حدود ۱۶۰ هزار تومان قیمت دارد. این ساندویچ در آمریکا (میانگین) ۵/۵ دلار است. پس قیمت واقعی دلار(Real Exchange Rate) بر اساس شاخص بیگ مک ۲۹ هزار تومان می شود. البته دقت کنید که بیگ مک یک غذای ارزان است و ۱۶۰ هزار تومان یک غذای نسبتا گران. اگر ما همبرگر ارزان را ۵۵ هزار بگیریم، نرخ واقعی دلار ۱۰ هزار تومان می شود، این عدد قیمت دلار» نیست، بلکه یک معادل سازی است از این که مردم آمریکا با ۱ دلار چه می توانند بخرند و ما برای خرید همان چیز چند تومان نیاز داریم. اولین دلیل این که این شاخص قابل اعتماد است، تحقیقاتی است که شرکت مک دونالد برای قیمت گذاری به عمل می آورد. بجای این که شما از اول بخواهید میانگین تمام قیمت ها در یک کشور را محاسبه کنید و قدرت خرید را به دست بیاورید، می توانید از نتیجه کار این شرکت استفاده کنید.

فرض کنید می خواهید مدتی به آمریکا بروید. اما درک درستی از هزینه های زندگی ندارید، می توانید از شاخص بیگ مک استفاده کنید. اگر بخواهید به عنوان ناهار بیگ مک بخورید باید ۵/۵ دلار بپردازید. آیا هزینه در سوئیس بیشتر است؟ بله، بیگ مک در سوئیس۶٫۶ دلار قیمت دارد. بر اساس شاخص بیگ مک کشورهای سوئیس، نروژ و سوئد از آمریکا گران تر هستند. کشورهای روسیه (۱/۶)، اکراین (۱/۹)، ترکیه (۲) و آرژانتین (۲) کشورهایی ارزان هستند. از همین شاخص می توانیم بفهمیم که هزینه ها در روسیه تقریبا به اندازه ایران است، شاخص بیگ مک برای تبدیل دستمزد هم خوب است. کسی که در سوئیس ۶۶۰۰ دلار در ماه حقوق می گیرد اگر با حقوق ۳۰۰۰ دلار به آرژانتین برود وضعش بهتر می شود، چون دستمزد او ازهزار بیگ مک در ماه به ۱۵۰۰ بیگ مک افزایش پیدا کرده است. اگر قصد سفر دارید، شاخت پیگ مگ می تواند یک شاخص عالی بشمار رود

روش های اعلام نرخ ارز

نرخ ارز از طریق یکی از چهار روش زیر توسط بانک ها و یا صرافی ها در بازار جهانی ارز برای انجام معاملات بین المللی اعلام می شود:

در این روش اعلام نرخ ارز، که بیشتر بانک ها و صرافی از آن پیروی می نمایند. واحد ارز ثابت و پول محلی Local currency تغییر می کند. در واقع ارزها به مثابه واحد کالاها باید تلقی شوند که نرخ ارز مبین قیمت آن ها می باشد.

• روش غیرمستقیم – Indirect Quotation

در روش مستقیم که در کشورهای انگلستان، هندوستان و نیوزلند از آن استفاده می شود. نرخ واحد پول این کشورها بر حسب پول سایر کشورها (ارز) اعلام می شود. بدین ترتیب پوند پول پایه و سایر ارزها، پول یا ارز غیرپایه یا متغییر خواهند بود.

• روش دلار پایه – USD Bae Quotation

در این روش اعلام نرخ ارز، نرخ تبدیل یا برابری یک واحد ارز بر حسب ارز دیگر اعلام می شود. در واقع این روش را می توان تصور نمود که روش غیرمستقیم است، با این تفاوت که ارز پایه، دلار آمریکا می باشد. این روش اعلام نرخ ارز حاکی از اهمیت و وزن دلار آمریکا در بازار جهانی ارز می باشد.

• روش نرخ متقابل یا متقاطع – Cross Quotation

در این روش اعلام نرخ ارز نرخ تبدیل یا برابری یک واحد ارز بر حسب ارز دیگر اعلام می شود. در واقع ارز پایه ثابت نمی باشد. این روش اعلام نرخ ارز بیشتر توسط دلال ها و سوداگرهای ارز کاربرد دارد. در واقع نرخ برابری 2 ارز غیردلاری است که از برابری هر یک از آنها نسبت به دلار حاصل می شود.

بازار ارز چیست؟

بازار ارز یا Foreign Exchange market یا به اختصار Forex بازاری است که در آن عرضه کنندگان و تقاضا کنندگان ارز به معاملات ارزی می پردازند. بازار ارز را نباید محل مشخصی دانست بلکه آن را باید در حکم مکانیسمی دانست که عرضه کنندگان و تقاضا کنندگان ارز را برای انجام معاملات ارزی به یکدیگر نزدیک می نماید. در واقع هر جا که خرید و فروش ارز انجام می شود، جزئی از بازار جهانی ارز می باشد.

بازار جهانی ارز بازاری 24 ساعته می باشد (به دلیل اختلاف ساعت نیم کره شرقی و نیم کره غربی) بازار جهانی ارز به مرکزیت لندن انجام می شود. (لندن قلب بازار جهانی است) حدود یک چهارم معاملات ارزی در لندن انجام می پذیرد.

وظیفه و کار اصلی بازار ارز انجام تبدیل های ارزی و انتقال قدرت خرید از کشوری به کشور دیگر می باشد. عرضه کنندگان ارز به بازار ارز عبارتند از صادرکنندگان کالاها و خدمات مانند شرکت های حمل و نقل دریایی هوایی و زمینی، سفارت خانه ها جهانگردان و سوداگران ارز می باشد. در مقابل تقاضاکنندگان ارز شامل واردکنندگان کالا و خدمات بیماران و دانشجویان، جهانگردان و یا سوداگران ارز می باشد.

اعضای بازار ارز عبارتند از بانک ها، صرافی ها شرکت های نمایندگی، دلال ها تجار و سوداگران ارز که به وسیله سیستم های ارتباطی بسیار سریع Swift با یکدیگر تماس برقرار کرده و نسبت به معامله ارز اقدام می کنند.

تعریف نرخ برابری ارز

بانکداری بین‌المللی ۱ (با تاکید بر مدیریت ریسک نوسانات نرخ ارز و بهره)

پیشگفتار
مقدمه مؤلف

بخش اول
معرفی ارز
مقدمه
تراز پرداخت ها یا موازنه ارزی کشور
سیستم های پولی در گذر زمان
1- سیستم ابتدایی پولی برپایه مبادلات پایاپای ( تهاتری )
2- سیستم پولی بر پایه طلا و نقره
3- سیستم پولی بر پایه طلا ( پایه سکه طلا و پایه شمش طلا )
4- سیستم پایه طلا – ارز ( سیستم برتون وودز)
5- سیستم بی نظمی های پولی

- انواع نظامهای ارزی
الف- نظام نرخ ثابت ارز
ب- نظام نرخ های متعدد
ج- نظام نرخ های شناور
د- نظام نرخ های شناور کنترل شده
- صندوق بین المللی پول
- گروه بانک جهانی
- گروه بانک توسعه اسلامی
- حق برداشت مخصوص
- نحوه محاسبه نرخ برابری و نرخ بهره حق برداشت مخصوص
الف- نحوه محاسبه نرخ برابری روزانه حق برداشت مخصوص
ب- نحوه محاسبه نرخ بهره هفتگی حق برداشت مخصوص
تاریخچه و سابقه تعیین نرخ ارز در ایران
- نحوه محاسبه نرخ خرید و فروش ارز شناور و ارز صادراتی قبل از تک نرخی ارز
- قابلیت تبدیل ارزها
الف- ارزهای قابل تبدیل
1- قابلیت تبدیل کامل
2- قابلیت تبدیل محدود
ب- ارزهای غیرقابل تبدیل
- انواع روش های اعلام نرخ برابری ارزها
1- روش مستقیم
2- روش غیرمستقیم
3- روش قیمت
- سؤالات و تمرینات بخش اول

بخش دوم
- عملیات خزانه داری
- مقدمه
- بازار تبدیلات ارزی
الف-تاییدیه
ب- دستور پرداخت
ج- اطلاعیه
- معاملات نقدی
- طلا

الف – عرضه طلا
1- معادن طلا
2- طلاهای ذخیره در روی زمین

ب- قیمت طلا
1- بحران های سیاسی واقتصادی
2- تورم
3- نرخ تبدیل دلار آمریکا
4- نرخ بازدهی سایر ابزار های مالی
5- افزایش قیمت نفت
- قیمت طلا درایران
- معاملات طلا
- نرخ های متقابل
مجسمه Bear – Bull
- سوالات و تمرینات بخش دوم

بخش سوم
- آشنایی با بازارهای پول و سرمایه
- مقدمه
الف- فعالیت های بازار پول
1- بازارهای پولی سپرده ثابت
2- اوراق بهادار بازار پول
الف-اسناد خزانه
ب-گواهی سپرده
ج-قبولی بانک
د- اوراق تجاری
ه- اوراق تجاری اروپایی
- مقررات بازار پول ( ریال ) در جمهوری اسلامی ایران

ب- فعالیتهای بازار سرمایه
الف- دولت
ب- مؤسسات دولتی و خصوصی
ج- مؤسسات فراملیتی
- انواع کوپن اوراق قرضه
الف- اوراق قرضه با نرخ ثابت
ب- اوراق قرضه با نرخ شناور
ج- اوراق قرضه با کوپن صفر
- سررسید اوراق قرضه
- محاسبه قیمت اوراق قرضه
الف- ارزش آتی
ب- ارزش فعلی
ج-تعیین قیمت اوراق قرضه
- بازدهی تا سررسید
- رابطه کوپن و بازده اوراق
- بازدهی جاری
- روش محاسبه تقریبی بازدهی تا سررسید اوراق قرض
- سیستم تسویه اوراق بهادار
- انواع روش های تسویه اوراق بهادار
الف- دریاف اوراق
ب- تحویل اوراق
- صکوک ( اوراق قرضه اسلامی )
- سؤالات و تمرینات بخش سوم

بخش چهارم
- اندازه گیری بی ثباتی قیمت اوراق قرضه
- مقدمه
- دوره بازیافت
- تغییر قیمت اوراق با یک پوینت نوسان بازده
- تحدب – کوژی- خمیدگی
- تعیین میزان نوسانات قیمت اوراق با استفاده از دوره بازیافت و تحدب
- به کارگیری تحدب درانتخابات اوراق قرضه
- قراردادهای بازخرید اوراق
الف- جهت تأمین مالی کوتاه مدت وجه اوراق قرضه خریداری شده
ب- جهت افزایش بازده اوراق موجود در پرتفوی
- سپرده گذاری / سپرده گیری اوراق قرضه
- سؤالات و تمرینات بخش چهارم

بخش پنجم
- آشنایی با بازار ابزار مشتقه
- مقدمه
- معاملات سلف
- نحوه محاسبه حاشیه سلف
- معاملات والور روز و فردا
- محاسبه نرخ های والور روز و فردا
- معاملات آتی
- معاملات سوآپ یا تعویضی
- معاملات سوآپ طلا
- سوآپ نرخ بهره
الف- سوآپ نرخ بهره متغیر با نرخ بهره ثابت

ب – سوآپ نرخ بهره متغیر با نرخ بهره متغیر
- معاملات اختیاری
- نحوه محاسبه هزینه معامله اختیاری
الف- ارزش ذاتی معامله اختیاری
ب- فاصله تا سررسید
ج- فراریت
د- هزینه نرخ بهره
ه- رابطه بین نرخ اختیاری و نرخ نقدی
و- نوع معامله اختیاری
- معاملات اختیاری ارز بدون هزینه
- معاملات اختیاری ابزاری برای مدیریت ریسک نوسانات نرخ ارز
الف- خرید اجاره خرید طلا
ب- فروش اجاره خرید طلا
ج- خرید اجاره فروش طلا
د- فروش اجاره فروش طلا
- سقف نرخ بهره
-کف نرخ بهره
- معامله اختیاری نرخ بهره بدون هزینه
- قررداد سلف نرخ بهره
- نحوه محاسبه نرخ قرارداد سلف نرخ بهره
- سؤالات و تمرینات بخش پنجم

پیوست ها
پیوست شماره یک
مقررات و ضوابط اجرایی عملیات بین بانکی بازار تهران
پیوست شماره دو
آشنایی با سوئیفت
پیوست شماره سه
یک نمونه از انجام معاملات تبدیل ارزی و سپرده ارزی
قسمت اول – یک نمونه معاملات تبدیلات ارزی
قست دوم – یک نمونه معامله سپرده ثابت ارزی
پیوست شماره چهار
مقایسه ساختار و اهداف بانک های مرکزی سه قطب اقتصادی و بانک مرکزی ج.ا.ا.
الف- بانک مرکزی آمریکا
ب- بانک مرکزی اروپا
ج- بانک مرکزی ژاپن
د- بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران
پیوست شماره پنج
دستورالعمل اجرایی عملیات بازار بین بانکی ریال
پیوست شماره شش
انواع خطرات ( ریسک های ) سرمایه گذاری در بازارهای پول و سرمایه
ریسک ا عتباری
ریسک نقدینگی
ریسک نرخ بهره
ریسک کشوری
ریسک نرخ تبدیل
منابع و مآخذ

نرخ تبدیل در صرافی ها چیست؟

نرخ تبدیل، به ارزشِ واحدِ پولیِ یک کشور در مقابلِ ارزشِ واحدِ پولیِ یک کشور دیگر و یا یک منطقهٔ اقتصادیِ دیگر (مثل منطقه اقتصادی یورو) گفته می‌شود.

برای مثال، با استفاده از تعریف نرخ برابری ارز نرخِ تبدیل می‌توانیم متوجه شویم که چه مقداری از دلار آمریکا مورد نیاز است تا بتوانیم با آن یک یورو را خریداری نماییم.

برای آشنایی کامل با صرافی می‌توانید قبل از مطالعه این مقاله از مطلب «صرافی چیست؟» دیدن نمایید.

در روز سیزدهم ماه دسامبر سال 2019، نرخ تبدیل دلار آمریکا به یورو اتحادیهٔ اروپا برابر با 1/18 بوده است. بدین معنی که به 1.18 دلار آمریکا نیاز داشتیم تا بتوانیم یک یورو را خریداری نماییم.

نکات کلیدی:

• نرخ تبدیل برابر با ارزش واحد پولی یک کشور در مقابل ارزش پولی یک کشور دیگر و یا ارزش پول یک ناحیه اقتصادی می‌باشد.
• بیشتر نرخ‌های تبدیل، شناور (Free-floating rates) می‌باشند و بسته به سطوح عرضه و تقاضا، بالا و پایین می‌شوند.
• برخی از ارزها شناور نبوده (non free-floating) و دارای محدودیت‌هایی می‌باشد.

انواع نرخ‌های تبدیل

نرخ تبدیل شناور (Free floating)

یک نرخ تبدیل شناور بسته به سطوح عرضه و تقاضا در بازار فارکس، کم و زیاد می‌شوند.

ارزهای محدودشده (Restricted currencies)

برخی از کشورها از ارزهای محدودشده استفاده می‌کنند، و بدین طریق مبادلات ارز مورد نظرشان را در داخل مرزهای خود محدود می‌کنند. بنابراین، ارزش ارزهای محدود شده می‌تواند توسط دولت آن کشور تعیین شود.

انواع مختلفی از نرخ های تبدیل وجود دارند که به اختصار عبارتند از: نرخ تبدیل شناور (Free floating) و ارزهای محدودشده (Restricted currencies) و ارزهای قفل‌شده (Currency Peg).

ارزهای قفل‌شده (Currency Peg)

گاهی اوقات یک کشور ارزاَش را به واحد ارزی یک کشور دیگر قفل (peg) می‌کند. برای مثال، دلار هنگ کنگ به دلار آمریکا در محدوده‌ای با نوسان بین 7.75 و 7.85 قفل شده است. این بدین معنی است که ارزش دلار هنگ کنگ نسبت به ارزش دلار آمریکا در این محدوده می‌ماند و در صورت نوسان، در همین محدوده نوسان خواهد نمود.

ارزهای درون‌مرزی (onshore) در مقابل ارزهای برون‌مرزی (offshore)

نرخ تبدیل می‌تواند برای ارز یک کشور نیز متفاوت باشد. گاهی اوقات، ما با دو نرخ تبدیل داخلی و خارجی مواجه هستیم.

به‌صورت کلی، نرخ‌های تبدیل (مرجع) مطلوب‌تر می‌توانند در داخل مرزهای یک کشور یافت شوند و این نرخ‌ها نسبت به نرخ تبدیل در خارج از آن مرزها، کمتر خواهد بود.

از چین می‌توانیم به‌عنوان مثالی در این زمینه یاد کنیم. کشور چین و ارز آن (Chinese yuan) از این نرخ‌گذاری دو‌گانه استفاده می‌کند. به‌علاوه، یوآن چین ارزی است که توسط دولت کنترل می‌شود. هر روزه، دولت چین یک نقطهٔ میانه‌ای را برای ارزش این ارز در نظر می‌گیرد (mid-point value) و این اجازه را به یوآن می‌دهد تا در محدوده نوسانی دو درصدی مورد معامله قرار بگیرد.

نرخ لحظه‌ای (Spot rate) در برابر نرخ سَلَف (Forward rate)

نرخ‌های تبدیل می‌توانند دارای نرخی به نام نرخ لحظه‌ای و یا ارزش نقدی نیز باشند که برابر با ارزش فعلی بازار می‌باشد. از سویی دیگر، نرخ تبدیل ممکن است ارزشی سَلَفی داشته باشد که بسته به انتظارات بازار از بالا یا پایین رفتن ارز نسبت به نرخ لحظه‌ایش در نظر گرفته می‌شوند.

ارزش نرخ سَلَف ممکن است طی تغییرات رخ داده در نرخ‌های بهرهٔ یک کشور، دچار نوسان شود. برای مثال، بیایید معامله‌گری را در نظر بگیریم که پیش‌بینی کرده است که محدودهٔ اقتصادی یورو، تصمیم به تعدیل سیاست‌های پولی در برابر ایالات متحدهٔ آمریکا گرفته است. در این حالت، معامله‌گر می‌تواند دلار را در برابر یورو خریداری نماید، که این خود باعث افت ارزش یورو می‌شود.

نامگذاری‌ها (Quotation):

به‌طور معمول، نرخ‌های تبدیل با استفاده از حروف مخففی که نشان‌دهندهٔ نام ارزهای ملی کشورها است نام‌گذاری می‌شوند. برای مثال، حرف مخفف USD نشان‌دهندهٔ دلار ایالات متحده آمریکا می‌باشد. در حالی که حروف مخفف EUR نشان‌دهندهٔ ارز یورو می‌باشد.

برای نامگذاری جفت‌ارز یورو در برابر دلار ایالات متحده آمریکا، می‌توانیم از علامت اختصاری «EUR/USD» استفاده نماییم. در این حالت، این نامگذاری معنی یورو به دلار را می‌دهد، و به این شکل ترجمه می‌شود که یک یورو برابر با 1.13 دلار است، اگر که این تبادل در نرخ تبدیل 1.13 انجام شود.

برای ین ژاپن در برابر دلار آمریکا، می‌توان از «USD/JPY» استفاده کرد، که به شکل دلار به ین ژاپن خوانده می‌شود. نرخ تبدیل صد در اینجا بدین معنی است که هر یک دلار برابر با صد ین ژاپن است.

مثال‌هایی واقعی از نحوه کارکرد نرخ‌های تبدیل

فرض کنید که جان (John) قصد مسافرت از نیویورک به آلمان را دارد و می‌خواهد به مبلغ 200 دلار پول به‌همراه خود ببرد. او به یک صرافی محلی می‌رود و در آنجا نرخ تبدیل 1.2 را مشاهده می‌کند. این بدین معنی است که او در صورت پرداخت کردن دویست دلار آمریکا، 166.66 یورو در مقابل دریافت خواهد کرد. در این حالت، معادله تبدیل ارز بدین شکل است:

دلار ÷ نرخ تبدیل = یورو

€166.66 = 1.20 ÷ $200

جان هم‌اکنون از سفر برگشته است، و او می‌خواهد یوروهایش را به دلار تبدیل کند. او در طی سفرش هرگز از 166.66 یوروی خود استفاده نکرد و حال می‌بیند که نرخ تبدیل به عدد 1.15 افت کرده است.

او 166.66 یورو را تبدیل می‌کند و در مقابل، 191.67 دلار به‌دست می‌آورد. علت اینکه او در طی سفر خود، بدون دست زدن به پول خود، مقدار دلار کمتری را نسبت به حالت اول دریافت کرد، افت ارزش دلار در مقابل یورو بوده است و این افت ارزش در زمانی که او در سفر بوده است رخ داده است. در این حالت، معادله به‌صورت عکس می‌شود:

تعداد یوروها × نرخ تبدیل = دلار

$191.67 = 1.15 * €166.66

هر چند باید در نظر داشته باشیم که همهٔ ارزها بدین صورت کار نمی‌کنند. برای مثال، ین ژاپن به نحوه‌ای متفاوت محاسبه می‌گردد. در این حالت، دلار در برابر ین ژاپن قرار می‌گیرد. معادلهٔ تبدیل در این حالت بدین شکل می‌باشد:

دلار × نرخ تبدیل = ین

حال در نظر بگیرید که شخصی به ژاپن سفر کرده است و می‌خواهد صد دلار خود را به ین ژاپن تبدیل کند، و نرخ تبدیل نیز برابر با عدد 110 می‌باشد. مسافر ما در این حالت 11000 ین ژاپن به‌دست می‌آورد. برای تبدیل کردن ین به دلار، او نیاز دارد تا همین میزان را تقسیم بر نرخ تبدیل کند. پس داریم:

100 دلار × 110 = 11000 ین ژاپن؛

11000 ین ژاپن ÷ 110 = 100 دلار.

به انتهای مقاله آموزشی نرخ تبدیل در صرافی ها رسیده‌ایم. اگر سوال یا ابهامی درباره نحوه نرخ تبدیل ارز ها دارید می‌توانید در قسمت نظرات با ما به اشتراک بگذارید.

تیم تحریریه دیجی کوینر

این مقاله به کوشش هیئت تحریریه دیجی کوینر تولید شده است. تک تک ما امیدواریم که با تلاش خود، تاثیری هر چند کوچک در آگاه سازی فعالان حوزه رمز ارزها و بازارهای مالی داشته باشیم.