معامله فضولی باطل

نویسنده: خانم فائزه آخوندی کارشناس ارشد حقوقی وکیل پرس

تفاوت معامله فضولی و فروش مال غیر

در رابطه با جرم دلال فروش مال غیر و شخص فضول که در قانون مدنی به آن اشاره گردیده شده شاید شباهت زیادی وجود داشته اما این دو عمل از یکدیگر متمایز بوده اند و قانون گذار مباشر هر یک از دو عمل را در حیطه قوانین خاصی پیش بینی نموده که در این مقاله می خواهیم به صورت مفصل آن (تفاوت معامله فضولی و فروش مال غیر) را بررسی نماییم

خوب اول به این نکته بپردازیم که در هر دو این عمل شخص دلال و شخص فضول هر دو به عنوان بایع اقدام به انتقال مالی که تعلق به دیگری داشته نموده اند. اما خوب، تنها عاملی که قانون گذار، معامله شخص فضول را در قالب قانون مجازات مورد جرم انگاری قرار نداده بدین خاطر بوده، که شخص فضول ممکن است رکن معنوی جرم، که داشتن سو نیت و قصد مجرمانه بوده است را نداشته باشد.

و مورد دیگری که موجب تفکیک این دو معامله از یکدیگر بوده راجع به وضعیت حقوقی معامله بوده که قانون گذار معامله شخص فضول را باطل تلقی نکرده و آن را معامله غیر نافذ دانسته نه باطل. و در صورتی که مالک مال راجع به معامله شخص فضول اعلام رضایت خود را ابراز کند معامله صورت گرفته نافذ تلقی شده، اما راجع به معامله شخص دلال، قانون گذار او را شخص کلاهبرداری دانسته که با داشتن سو نیت مجرمانه تصمیم داشته به منظور کسب مالی از شخص مالک او را متضرر کند

و مورد سوم که موجب تفکیک این دعاوی بوده راجع به ماهیت دعوی مربوطه بوده که یکی را در حیطه دعاوی حقوقی و دیگری را در حیطه دعاوی کیفری تقسیم بندی نموده است

و آخرین نکته ای که در این رابطه باید بیان داریم راجع به مسئولیت شخص اصیل ( خریدار بوده است که در رابطه با معامله فضولی، آگاهی و یا عدم آگاهی او در هر صورت، او را از مسئولیت مدنی در مقابل مالک مبری نخواهد ساخت، اما در رابطه با مسئولیت شخص خریدار در جرم فروش مال غیر، عالم بودن یاجاهل بودن او بوده بوده که موجب تعیین مسئولیت کیفری اش، در مقابل معامله فضولی باطل مالک گردیده است .که در مقاله مربوطه راجع به مسئولیت خریدار در مقابل مالک به صورت مفصل راجع به آن بحث نمودیم.

برخی از سوالات متداول :

در رابطه با معامله ی فضولی اثبات سو نیت فضول از انجام معامله با شخص اصیل بر عهده چه کسی معامله فضولی باطل است؟

در رابطه با این نوع معامله اصل بر آن است که شخص فضول به قصد خیرخواهی و رساندن منفعتی به صاحب مال اقدام به انجام چنین معامله ای نموده نه قصدضرر رساندن به او ، به بیان دیگر اصل بر حسن نیت شخص فضول بوده و اثبات خلاف آن بر عهده صاحب مال بوده است

چه عاملی موجب تفکیک معامله فضولی برای غیر، از فروش مال غیر بوده است ؟

در این رابطه قصد شخص بایع، از انجام معامله، تعیین کننده نوع معامله خواهد بود که در رابطه با معامله فضولی اصل بر حسن نیت بایع بوده و در فروش مال غیر اصل بر آن است که بایع به قصد تحصیل مال و ضرر رساندن به شخص مالک اقدام به انجام چنین معامله ای نموده است

برای کسب اطلاعات بیشتر در خصوص وکیل مهریه با شماره تلفن زیر با ما در تماس باشید

نویسنده: خانم فائزه آخوندی کارشناس ارشد حقوقی وکیل پرس

معامله فضولی چیست و قانون درمورد آن چه حکمی دارد؟

معامله فضولی به معامله‌ای گفته می‌شود که در آن، شخصی بدون اینکه مالک مالی باشد یا از طرف صاحب آن مال، وکالت یا نمایندگی داشته باشد، نسبت به آن مال اقدام حقوقی (از قبیل فروش، رهن و ….) انجام دهد.

حتما بخوانید:

در معامله فضولی ۳ شخص وجود دارد:

1. مالک: کسی که مالک اصلی و واقعی مال است و درواقع رضایت این شخص برای انجام معامله ضرورت دارد.
2. فضول: کسی است که بدون نمایندگی و رضایت اصیل اقدام به انجام معامله می‌نماید. (شخصی غیراز اصیل).
3. اصیل: طرف معامله با فضول.

برای نمونه فرض کنید که علی مالک یک خودروی سواری است. رضا، بدون آنکه وکیل علی باشد، اقدام به فروش خودروی او به محمد می‌کند. در این مثال، علی مالک، رضا فضول و محمد اصیل است.

امکان دارد که شخص فضول، با سوءنیت (قصد و انگیزه‌ی بد) یا حتی بدون سوءنیت مال دیگری را مورد معامله قرار دهد یا حتی به گمان اینکه از طرف صاحب مال، وکالت یا نمایندگی دارد، اقدام به انعقاد معامله نماید که در هر حال نیازمند رضایت مالک است و علاوه‌بر تبعات حقوقی درصورت وجود سوء‌نیت، آثار کیفری هم دارد.

برای نمونه در مثال بالا، فرقی نمی‌کند که رضا از روی خیر‌خواهی (مثلا به دلیل اینکه علی نیازمند پول است) مبادرت به فروش خودروی او کرده باشد یا با نیت بد (مثل درآوردن خودرو از چنگ علی) دست به چنین کاری زده باشد. در هر حال معامله فضولی است. حال اگر رضا سوءنیت داشته باشد، می‌توان علیه او طرح دعوای کیفری نیز نمود. حتی اگر رضا فکر کرده باشد که وکیل علی است، و درواقع وکیل نبوده باشد، باز هم معامله از نوع فضولی است.

حکم معامله فضولی

به‌طور کلی معاملات به سه دسته تقسیم می‌شوند:

1. معامله‌ی صحیح؛
2. معامله‌ی باطل؛
3. معامله‌ی غیرنافذ؛

معامله‌ی غیرنافذ به این معناست که در یکی از ارکان عقد یا معامله‌ای که قانون ذکر کرده است، نقص و خللی وجود دارد و به همین دلیل، هرچند که معامله کلا باطل نیست، ولی نمی‌تواند صحیح هم قلمداد شود. به عبارت دیگر، در معامله‌ فضولی، هرگاه نقص و خلل موجود برطرف شود، معامله صحیح و کامل می‌شود. یکی از ارکانی که قانون برای صحت معامله ذکر کرده است، وجود رضایت مالک است. از آنجا که در معامله‌ فضولی این رضایت وجود نداشته است و فضول، بدون اطلاع یا رضایت مالک اقدام به انجام معامله می‌کند، معامله‌ی مذکور غیرنافذ است و تنها درصورت اخذ رضایت متعاقب مالک، صحیح و کامل می‌شود. این رضایت متعاقب می‌تواند به‌صورت صریح یا ضمنی باشد.

اجازه‌ی صریح به این شکل است که مالک به‌صراحت و به‌وسیله‌ی لفظ، معامله را اجازه می‌نماید. (درواقع معامله‌ی انجام‌شده توسط فضول با طرف مقابل را با همه‌ی شرایطی که دارد، قبول معامله فضولی باطل می‌کند.) اجازه‌ی ضمنی به این شکل است که مالک پس از آگاهی از معامله به‌صورت ضمنی، مانند اعطای وکالت به فضول، این اقدام وی را تجویز می‌کند.

در قانون مدنی برای اجازه یا رد معامله توسط مالک مهلتی مشخص نشده است. بنابراین شخص طرف معامله با فضول، تا زمان مشخص نشدن وضعیت معامله (قبول یا رد) توسط مالک، حق فسخ قرارداد را ندارد و باید به شرایط معامله پایبند و وفادار بماند (حتی اگر از فضولی بودن معامله بی‌اطلاع باشد). البته مدتی که مالک اعلام وضعیت می‌کند، نباید باعث ورود ضرر به معامله فضولی باطل اصیل شود و اگر چنین باشد، او می‌تواند معامله را بر هم زند.

رد یا قبول معامله‌ فضولی به ارث می‌رسد. بدین معنی که درصورتی که مالک در فاصله‌ انعقاد معامله و اعلام وضعیت فوت کند، ورثه‌ی وی (کسانی که پس از فوت از وی ارث می‌برند) جانشین او می‌شوند و اختیار فسخ یا قبول معامله را دارند.